O φόβος του φόβου

O φόβος του φόβου
http://health.in.gr/news/article.asp?lngArticleID=139208
30/7/2007


Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Μήπως αισθάνεστε ένα ξαφνικό σφίξιμο στο στήθος, αίσθηση ότι δε σας φτάνει ο αέρας που αναπνέετε, νιώθετε έντονη δυσφορία και έχετε ένα συναίσθημα ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά; Και μήπως οι γιατροί που έχετε επισκεφτεί σας έχουν πει ότι «δεν έχεις τίποτα! Η καρδιά σου είναι γερή!» αλλά παρόλα αυτά εσείς εξακολουθείτε να νιώθετε άσχημα;
Πράγματι, μπορεί η γνωμάτευση να είναι ότι δεν έχετε τίποτα στην καρδιά, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει «κάτι» που δεν πάει καλά. Αυτό το «κάτι» έχει όνομα: είναι κρίσεις πανικού και αποτελούν διαδεδομένο φαινόμενο, που «χτυπάει» γυναίκες και άνδρες κάθε ηλικίας, λιγότερο ή περισσότερο μορφωμένους, πετυχημένους, «δυνατούς» ανθρώπους, χωρίς διακρίσεις.

Οι κρίσεις πανικού μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά, χωρίς συγκεκριμένη αιτία. Εκεί που κάνετε τα ψώνια σας, σκαλίζετε το συρτάρι του γραφείου σας ή βάζετε τα κλειδιά στη μηχανή του αυτοκινήτου, αισθάνεστε ένα σφίξιμο στο στήθος, την καρδιά σας να χτυπάει σαν τρελή, δυσκολεύεστε να πάρετε αναπνοή και πιστεύετε ότι αυτό είναι το τέλος.

Ο φόβος εκείνων των στιγμών είναι τόσο έντονος και ανεξίτηλος, που στη συνέχεια σκέφτεστε με αγωνία τι θα γίνει αν το ξαναπάθετε και μήπως είναι χειρότερα ή μοιραίο την τελευταία φορά. Η ζωή σας μπορεί να αλλάξει μετά από μία σειρά κρίσεων πανικού, γιατί αρχίζετε να αποφεύγετε καταστάσεις, πρόσωπα και μέρη τα οποία έχετε συνδέσει με τις κρίσεις πανικού, ενώ παράλληλα αισθάνεστε ότι η ποιότητα ζωής σας έχει αλλάξει.
Οι κρίσεις πανικού είναι έντονες, προκαλούν ταραχή και φόβο, ωστόσο δεν είναι σπάνιες. Υπολογίζεται ότι 2,4 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο έχουν τουλάχιστον μία κρίση πανικού.
Αν και δεν είναι πάντα ξεκάθαρο τι προκαλεί μια κρίση πανικού, συχνά εμφανίζονται ως αντίδραση του ατόμου απέναντι σε μια στρεσογόνο κατάσταση ή σε σημαντικές αλλαγές στη ζωή. Έτσι, ένας χωρισμός, ένας έντονος καβγάς, η αλλαγή εργασίας, αλλά και για να αναφέρουμε θετικές καταστάσεις όπως η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, η γέννηση ενός παιδιού, κ.ο.κ. αποτελούν μόνο μερικές από τις καταστάσεις που μπορεί να επιφέρουν κρίσεις πανικού. Οι κρίσεις πανικού επίσης μπορεί να ακολουθούν μια κατάσταση ψυχικού τραυματισμού του ατόμου.

Τι ακριβώς είναι η κρίση πανικού και πώς διαφέρει από το άγχος;
Το άγχος είναι ένα διάχυτο συναίσθημα πίεσης και δυσφορίας το οποίο αισθάνεται το άτομο. Η κρίση πανικού δημιουργεί ξεκάθαρα φυσιολογικά συμπτώματα. Κάθε άνθρωπος έχει την εμπειρία του πανικού με διαφορετικό τρόπο, αλλά οι περισσότεροι δηλώνουν ότι αισθάνονται έντονο φόβο που συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυκαρδία, δύσπνοια, μούδιασμα, εφίδρωση, ζαλάδα, τάση για έμετο, κ.λπ. Ο πανικός μπορεί να έρθει ξαφνικά και απροειδοποίητα ή σταδιακά, με συμπτώματα που κορυφώνονται. Η κάθε κρίση πανικού κρατάει περίπου 20 λεπτά, τα οποία όμως το άτομο τα βιώνει σαν μία αιωνιότητα.

Τι δημιουργεί τις κρίσεις πανικού;
Οι κρίσεις πανικού προέρχονται από το σύστημα «πάλης ή φυγής» του εγκεφάλου, το οποίο δυσλειτουργεί λόγω στρες ή κάποιας τραυματικής κατάστασης. Εξελικτικά, το σύστημα αυτό διατηρήθηκε από την εποχή της σαβάνας, για να προστατεύσει τον άνθρωπο όταν διακρίνει μια απειλή στο περιβάλλον, με το να τον προετοιμάσει να παλέψει ή να τραπεί σε φυγή.
Στη σημερινή κοινωνία, που δεν υπάρχουν απειλές αντίστοιχες με αυτές που αντιμετώπιζε ο άνθρωπος στη σαβάνα, η ίδια αντίδραση μπορεί να προκληθεί από άλλες πηγές που προκαλούν στρες στον άνθρωπο, ακόμα και αν η στρεσογόνος πηγή δεν είναι ορατή ή χειροπιαστή ή έχει εκλείψει για μεγάλο διάστημα.
Καθώς ο άνθρωπος κατακλύζεται από στρες, συχνά αντιδρά με υπερβολικό τρόπο στα φυσιολογικά συμπτώματα του στρες, όπως η γρηγορότερη λειτουργία της καρδιάς του, και τα ερμηνεύει με αρνητικό τρόπο, με αποτέλεσμα να πιστεύει ότι κάτι πολύ κακό πρόκειται να του συμβεί. Κάθε φορά που υπάρχει έστω και μια υποψία του συμπτώματος, το άτομο το εκλαμβάνει ως την αρχή κρίσης πανικού, αισθάνεται ανήμπορο να αντιδράσει και βιώνει μια κρίση πανικού.

Είναι κληρονομικές οι κρίσεις πανικού;
Η ευπάθεια στο άγχος πιθανότατα έχει βιολογική βάση. Αν ένας γονιός ή ένα από τα αδέρφια έχει κρίσεις πανικού, οι πιθανότητες για το παιδί αυτού του γονιού να έχει και αυτό κρίσεις πανικού αυξάνονται έξι φορές. Μια έρευνα του Ππανεπιστημίου Yale βρήκε ότι τα άτομα που υποφέρουν από κρίσεις πανικού έχουν λιγότερους υποδοχείς για τον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στον εγκέφαλό τους, ενώ μια άλλη έρευνα βρήκε ότι τα άτομα που παθαίνουν κρίσεις πανικού πιθανότατα έχουν υπερευαίσθητο «σύστημα κινδύνου για ασφυξία», το οποίο με το παραμικρό στέλνει σήμα κινδύνου ότι δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο, ακόμα και όταν οι συνθήκες είναι φυσιολογικές.

Πώς επηρεάζουν το άτομο οι κρίσεις πανικού;
Οι κρίσεις πανικού καθιστούν το άτομο υπερευαίσθητο σε οποιοδήποτε σημάδι του οργανισμού του ότι κάτι δεν πάει καλά. Οι κρίσεις αυτές είναι τόσο τρομακτικές, που το άτομο κάνει κάθε τι για να μην τις ξαναζήσει. Αυτό συχνά σημαίνει ότι το άτομο αποφεύγει καταστάσεις που συνδέονται με άγχος και κρίσεις πανικού. Ένα άτομο που έπαθε κρίση πανικού στην εργασία του ή στο αεροπλάνο μπορεί, αντίστοιχα, να μη θέλει να ξαναπάει στη δουλειά του ή να μην ξαναπετάξει. Ο φόβος συνήθως επεκτείνεται και σε άλλες καταστάσεις. Ο άνθρωπος που φοβάται να πάει στην εργασία του για να μην πάθει άλλη μία κρίση πανικού αρχίζει να φοβάται να πάει σε κάποιο εστιατόριο ή φιλικό σπίτι. Ο άνθρωπος που φοβάται τα αεροπλάνα αρχίζει να φοβάται και τα τρένα και τα πλοία.
Οι άνθρωποι που υποφέρουν συχνά από κρίσεις πανικού βρίσκονται σε μια διαρκή υπερδιέγερση και σε εγρήγορση μήπως τους ξανασυμβεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι συχνά χάνουν τη χαρά της ζωής και ζουν με το φόβο ότι θα έχουν άλλη μια φοβερή κρίση πανικού.
Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου συνδέεται με τις κρίσεις πανικού. Οι κρίσεις σπαστικής κολίτιδας από τις οποίες υποφέρουν πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε έξαρση όταν υπάρχει στρες και άγχος. Επειδή το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου προκαλεί ντροπή σε αυτούς που το έχουν, οι ασθενείς αυτοί γίνονται υπερευαίσθητοι στο γαστρεντερικό τους σύστημα: όταν αισθάνονται πίεση, στρες, άγχος ή ότι κάτι δεν μπορούν να το ελέγξουν, οι ενοχλήσεις τους εντείνονται, προκαλώντας τους πραγματικά στομαχικά προβλήματα.
Από τη στιγμή που τα συμπτώματα των κρίσεων πανικού αλλά και του συνδρόμου του ευερέθιστου εντέρου είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο στρες, αυτοί που υποφέρουν από τη μία ή την άλλη διαταραχή παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο φυσιολογικών συμπτωμάτων που επιδεινώνονται από το στρες και άγχος ότι αφού είναι στρεσαρισμένοι θα τους ‘χτυπήσει’ με το συγκεκριμένο τρόπο.

Ποια είναι η καλύτερη μέθοδος θεραπείας;
Αν και έχει βρεθεί ότι τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να βοηθήσουν, ο καλύτερος τρόπος βοήθειας είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία. Πληθώρα έγκυρων επιστημονικών ερευνών δείχνει ότι τα ποσοστά των ανθρώπων που απαλλάχτηκαν από τα ενοχλητικά συμπτώματα των κρίσεων πανικού μέσω αυτής της θεραπείας είναι κατά πολύ υψηλότερα σε σχέση με τη βελτίωση που είδαν άνθρωποι που έκαναν μόνο φαρμακοθεραπεία.
Το βασικότερο μήνυμα είναι ότι υπάρχει ελπίδα και ότι κανείς δε χρειάζεται να ζει με το φόβο για τον φόβο. Κανένας δεν είναι καταδικασμένος να ζήσει με τα συμπτώματα του πανικού σε όλη του τη ζωή.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στο βιβλίο της Δρ Λίζας Βάρβογλη 'Η Νευροψυχολογία του Στρες στην Καθημερινή Ζωή', Εκδόσεις Καστανιώτη.