Ποδόσφαιρο και φίλαθλοι: συνταγή για βία

Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ph.D., Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Ποδόσφαιρο και φίλαθλοι: συνταγή για βία

«Αρχίζει το ματς, κανείς μην κουνιέται, τρεχάτε κι αρχίζει το ματς...Πόσο μ’ αρέσει να βλέπω κασκόλ, να βλέπω σημαίες, να μπαίνουνε γκολ», μας τραγουδάει ο Λουκηανός Κηλαηδόνης, χωρίς όμως να αναφέρεται στις βιαιοπραγίες που συχνά συμβαίνουν στο γήπεδο.

 Το ποδόσφαιρο είναι ένα σπορ φυσικής τελειότητας και στρατηγικής.  Για τους αθλητές του λέγεται ότι είναι οι γρηγορότεροι, οι πιο γυμνασμένοι και ευέλικτοι απ’ όλους τους αθλητές.  Οι έλληνες κάθε ηλικίας παθιάζονται με το ποδόσφαιρο και συχνά λειτουργούν μέσα από αυτό.  Για παράδειγμα, ένας βασικός προσδιορισμός της αντρικής ταυτότητας καθορίζεται από την απάντηση που δίνεται στην ερώτηση «τι ομάδα είσαι;». 

Ας σταθούμε για λίγο στους λόγους που χαρακτηρίζουν αυτή την καθαρά αντρική συμπεριφορά.  Καταρχήν, οι άντρες έχουν μια χαρακτηριστική τάση για ομαδοποίηση, ήδη από τα προιστορικά κυνήγια, η οποία δεν συναντιέται στις γυναίκες.  Για να επιτευχθεί ο μεγαλύτερος στόχος, της σύλληψης ενός μεγαλόσωμου θηράματος χρειάζονταν η συνεργασία πολλών αντρών, ενώ για τη συλλογή καρπών ήταν καλύτερα η κάθε γυναίκα να φροντίζει μόνη της, μια που η παρουσία πολλών από αυτές θα μπορούσε να εξαντλήσει τα αποθέματα.  Ετσι, από πολύ νωρίς οι άντρες έμαθαν να λειτουργούν συλλογικά και να κινούνται «κοπαδιαστά».  Πέρα όμως από τις τάσεις ομαδοποίησης που διαφαίνονται ήδη από την προιστορία, οι άντρες, σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας έχουν την τάση να ομαδοποιούνται, να κάνουν φατρίες, πολιτικά κόμματα και να παθιάζονται με ζήλο για κάτι.

Οι άντρες χαρακτηρίζονται από την ανάγκη να λατρεύουν, να θεοποιούν κάτι έξω από αυτούς.  Και αυτό το κάτι μπορεί να είναι το ποδόσφαιρο.  Το μέγεθος του παθιάσματος με το ποδόσφαιρο παίρνει θρησκευτικές διαστάσεις, όπως βλέπουμε από δημοφιλείς προσφωνήσεις, με το όνομα της ομάδας να ακολουθείται από τον προσδιορισμό «Θεός».  Αλλά και τα «τροπάρια» ή ύμνοι της κάθε ομάδας, η ομαδική ψαλμωδία στο γήπεδα, παραπέμπουν σε θρησκευτικό ζήλο.  Πράγματι, ο φίλαθλος υποφέρει με την ομάδα του, ζει το κάθε λεπτό του παιχνιδιού σαν να υποφέρει ο ίδιος, συχνά με σωματικά συμπτώματα όπως ταχυπαλμίες, και νιώθει ενωμένος με τον άγνωστο διπλανό του στις κερκίδες όταν πανηγυρίζουν το γκολ. 

Μέσα στο ποδοσφαιρικό γήπεδο, η απειλή της βίας πλανιέται πάνω από τα κεφάλια των φιλάθλων.  Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;  Ειδικά όταν η πλειονότητα των φιλάθλων πηγαίνει στο γήπεδο για το θέαμα και όχι για να προβεί σε βιαιοπραγίες;

Ποια είναι η συνταγή για τη βία στα γήπεδα;

1.                            Ξεκινάμε με μερικά υπερ-επιθετικά άτομα.  Ο Δρ. John Bassili, καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Τορόντο διαβεβαιώνει ότι οι βιαιοπραγίες στα γήπεδα δεν είναι ποτέ αυθόρμητες, εξαιτίας της «αυτο-επιλογής» κάποιων θεατών οι οποίοι έχουν τάση προς τη βία.  Ο ποδοσφαιρικός αγώνας προσελκύει άτομα που πηγαίνουν για να εκδηλωθούν βίαια, αν βρουν έστω και την παραμικρή ευκαιρία.  Εχει υπολογιστεί ότι ένα 6-12% των φιλάθλων θα συμμετάσχουν σε βιαιοπραγίες, αν ξεσπάσει καυγάς.  Συνήθως πρόκειται για νέα άτομα, ανύπαντρα που ζουν στο περιθώριο και υποαπασχολούνται.  Εχουν τάσεις φυσικής βίας, είναι θυμωμένα, παρορμητικά, αποζητούν τη διέγερση και έχουν κοινωνικοπαθολογικές ή ψυχοπαθολογικές τάσεις, σύμφωνα με τον Δρ. Russell.

2.                            Προσθέτουμε τα σημάδια της βίας.

Τα δυο πιο σίγουρα σημάδια ότι ένας φίλαθλος θα γίνει επιθετικός και θα συμμετάσχει σε βιαιοπραγίες είναι: α) αν το άτομο αυτό συμμετείχε σε κάποιον καυγά εκτός γηπέδου και β) αν το άτομο αυτό πήγε στο γήπεδο για να δει τους παίκτες και τους φιλάθλους να εμπλέκονται σε καυγάδες.

3.                            Προσθέτουμε το πλήθος.

Είναι πιο πιθανό ότι οι φίλαθλοι θα εμπλακούν σε καυγά εάν πάνε στον αγώνα με μερικούς φίλους.  Επίσης σημαντική είναι η δυναμική του πλήθους, που συντελεί στην απώλεια της ατομικής ταυτότητας και στην ενσωμάτωση του ατόμου στον συλλογικό ψυχισμό.  Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από το αίσθημα του ατόμου ότι είναι λιγότερο υπεύθυνο αν προβεί σε μια ενέργεια ως μέρος μιας μεγαλύτερης ομάδας, ενώ θα ένιωθε υπεύθυνο για την ίδια πράξη αν την είχε κάνει ατομικά.  Η βασική υπόθεση του ατόμου είναι ότι δε θα συλληφθεί και δε θα τιμωρηθεί ως μεμονωμένο άτομο.  Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου πολλαπλασιάζονται από το «κυμάτισμα της φανέλας», την ομαδική ταυτότητα που παίρνουν οι φίλαθλοι υποστηρίζοντας τα χρώματα της φανέλας της ομάδας τους.  Οι άνθρωποι νιώθουν αήττητοι όταν περιστοιχίζονται από μεγάλο αρθθμό ατόμων με την ίδια ταυτότητα.

4.                            Προσθέστε μερικά ερεθίσματα και μερικούς καταλύτες.

Αν και η βία στα γήπεδα ξεκινάει από ένα μικρό γεγονός, οι φλόγες της βίας –κυριολεκτικά και μεταφορικά- συνδαυλίζονται από τη χρήση του αλκοόλ, την ομαδική παράνοια καθώς και την ομαδική «κολλητικότητα».  Το αλκοόλ επηρεάζει την ικανότητα του χρήστη να αντιλαμβάνεται και να κρίνει σωστά και μεταφράζεται σε ένα είδος παράνοιας.  Οι χούλιγκανς και ορισμένα άλλα άτομα έχουν την προδιάθεση να βλέπουν απειλητικές τάσεις εκεί που άλλοι δεν θα τις διέκριναν, όπως σε βλέμματα, σε σχόλια, και στη γλώσσα του σώματος των διπλανών τους, πράγμα το οποίο αποτελεί το υπόβαθρο για τις βιαιοπραγίες.  Από τη στιγμή που θα αρχίσουν οι βιαιοπραγίες, η «κολλητικότητα» τους θα επηρεάσει το πλήθος.  Καθώς τα άτομα είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο, η συμπεριφορά του ενός επηρεάζει τον διπλανό του άμεσα, αυτός την μιμείται, και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η βίαιη συμπεριφορά εξαπλώνεται σαν ιός, επιταχύνοντας την αποκορύφωση των βιαιοπραγιών.  Ενα πολύ μικρό επεισόδιο μπορεί να επιφέρει πολύ θεαματικά αποτελέσματα.  Για παράδειγμα, κάποιος λέει απλώς μια λεξούλα σε έναν φίλαθλο της αντίπαλης ομάδας και σε χρόνο μηδέν η σύγκρουση κορυφώνεται, σε σχέση με το τι θα γινόταν στην κανονική ζωή, γιατί οι άνθρωποι δε φέρονται όπως φέρονται κανονικά.

5. Να ψηθούμε στη φωτιά της βίας ή όχι;

Αυτό που έχει ενδιαφέρον στο θέμα της βίας στα γήπεδα είναι ότι δεν υπάρχουν φαινόμενα χουλιγκανισμού και βίας ανάμεσα σε αθλητές και ομάδες, μόνο ανάμεσα σε φιλάθλους αντίπαλων ομάδων.  Μια θεωρητική κατεύθυνση πιστεύει ότι δεν είναι το ίδιο το άθλημα που προκαλεί τη βία, αλλά οι ίδιοι οι θεατές που παρερμηνεύουν ορισμένα κοινωνικά σημάδια και μιμούνται βίαιες συμπεριφορές.  Μια άλλη θεωρητική κατεύθυνση πιστεύει ότι το ποδόσφαιρο έχει χαρακτηριστικά όπως η μεγάλη ένταση των στιγμών του γκολ (πολύ λιγότερες από αυτές του σκοραρίσματος στο μπάσκετ, για παράδειγμα) και τη φυσική επαφή των παικτών (σκουντιές, τρικλοποδιές) που συντελούν στην πρόκληση της βίας στα γήπεδα.  Το σίγουρο είναι ότι η βία στα γήπεδα αποτελεί περισσότερο τιμωρία των αντιπάλων παρά ένα είδος κάθαρσης των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτή.

Λέξεις-κλειδιά: σπορ, αθλητισμός, βία στα γήπεδα, ποδόσφαιρο, ψυχολογία, Λίζα Βάρβογλη.

ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟ:

Αν σας άρεσε αυτό το άρθρο και επιθυμείτε να το αναδημοσιεύσετε, παρακαλώ να συμπεριλάβετε το όνομα και την ιδιότητά μου, τον τίτλο του άρθρου και τη διεύθυνση του συγκεκριμένου ιστολόγιου.