Η επιλογή του κατάλληλου δώρου... είναι θέμα ψυχολογίας

Η επιλογή του κατάλληλου δώρου... είναι θέμα ψυχολογίας
http://health.in.gr/news/article.asp?lngArticleID=35330
31/12/2007


Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Νευροψυχολόγος

Η εορταστική ατμόσφαιρα έχει ήδη κάνει την παρουσία της αισθητή γύρω μας: φώτα, στολίδια, γιορτινές βιτρίνες, αστραφτερά αντικείμενα και, βέβαια, η επιθυμία για απόκτηση όλων αυτών των όμορφων πραγμάτων που βλέπουμε γύρω μας (και άλλοτε χρειαζόμαστε και άλλοτε όχι!).

Γιορτές χωρίς δώρα γίνεται; Όχι, βέβαια!
Οι γιορτές είναι ταυτισμένες στην ψυχοσύνθεση του Νεοέλληνα με την ανταλλαγή δώρων. Νομίζετε ότι απλώς δίνετε και παίρνετε ένα δωράκι λόγω των ημερών και αυτό είναι όλο; Μια απλή πράξη, στο πνεύμα των εορτών και τίποτε άλλο; Λοιπόν, πρόκειται για μια περίπλοκη και όχι απλή πράξη, όπως τονίζουν πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα. Απ' ό,τι φαίνεται, η ανταλλαγή δώρων είναι μεγάλης σημασίας για την έκβαση μιας σχέσης, νέας ή παλιάς, ερωτικής, φιλικής ή τυπικής.
Το δώρο μπορεί να φτιάξει ή να χαλάσει τη σχέση με τον παραλήπτη του, ανάλογα με την ποιότητα της σχέσης τη στιγμή της προσφοράς του δώρου. Η Cele Otnes, καθηγήτρια Διαφήμισης στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, δηλώνει ότι 'δεν είναι η σκέψη που μετράει, αλλά η σχέση'.
Σύμφωνα με τη Cele Otnes, 'ακόμα και ένα ανάρμοστο με την περίπτωση δώρο μπορεί να μην επηρεάσει αρνητικά μια σχέση, εάν τα δύο άτομα συνδέονται στενά και ο παραλήπτης του δώρου αντιλαμβάνεται τις προθέσεις του δωρητή ως καλές. Από την άλλη μεριά βέβαια, αν η σχέση είναι χλιαρή, ακόμα και το καλύτερο δώρο δε θα μπορέσει να τη σώσει'.

Έξι τρόποι με τους οποίους τα δώρα επηρεάζουν τις σχέσεις μας
1. Κατ' αρχάς, ένα δώρο έχει τη δύναμη να ενδυναμώσει μια σχέση που μόλις έχει γεννηθεί. Δίνει το 'πράσινο φως' για την ερωτική επικοινωνία και μεταφέρει ένα σημαντικό μήνυμα που ίσως στην αρχή μιας σχέσης είναι δυσκολότερο να διατυπωθεί με λόγια.
Η κοπέλα που άνοιξε το κουτί με το εορταστικό περιτύλιγμα, για να βρει ένα λευκό βελούδινο αρκουδάκι, στου οποίου το λαιμό κρεμόταν μια χρυσή αλυσίδα για την ίδια, εκτίμησε τη ρομαντική χειρονομία του φίλου της, αλλά και τη σκέψη που κατέβαλε προκειμένου να παρουσιάσει το συγκεκριμένο δώρο. Αυτή η χειρονομία σφράγισε και την αρχή της σχέσης τους και επιβεβαίωσε τη διάθεσή τους να συνεχίσουν.
2. Τα δώρα μπορούν να επιβεβαιώσουν μια υπάρχουσα καλή σχέση, πράγμα με το οποίο είμαστε και περισσότερο εξοικειωμένοι, καθώς συνηθίζουμε να ανταλλάσσουμε δώρα με φίλους. Ακόμα κι ένα μικρό δώρο δείχνει στο φίλο μας ότι τον θυμηθήκαμε και το μη λεκτικό μήνυμα είναι ότι το άτομο αυτό είναι σημαντικό για μας.
3. Βέβαια, ένα δώρο μπορεί να έχει και μηδαμινή επιρροή στον παραλήπτή του. Αυτό συμβαίνει με τα απρόσωπα δώρα, τα οποία δίνονται στο άλλο πρόσωπο καθαρά ως συμβολική χειρονομία ή υποχρέωση. Τα μικροδώρα που χαρίζουν οι εταιρείες στους υπαλλήλους τους συχνά εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.
4. Ακόμα, τα δώρα μπορούν να επιβεβαιώσουν μια αρνητική σχέση, όπως όταν κανείς χαρίζει κάτι χωρίς να σκεφτεί αν αυτό θα ευχαριστήσει τον παραλήπτη ή αν του είναι χρήσιμο. Ένα παράδειγμα είναι όταν χαρίζουν ένα τασάκι σε έναν μη καπνιστή, χωρίς να σκεφτούν τις συνήθειες, τις προτιμήσεις ή τις ανάγκες του, ή όταν κάποιος κάνει ένα δώρο με σκοπό να περάσει ένα αρνητικό μήνυμα.
5. Τα δώρα έχουν τη δύναμη να χαλαρώσουν δεσμούς μεταξύ ατόμων ή ακόμα και να τους κόψουν τελείως, όπως στο παράδειγμα της υπέρβαρης ασθενούς που δεν συγχώρεσε τη θεία της για τη ζυγαριά που της χάρισε στα γενέθλιά της.
6. Τέλος, τα δώρα μπορούν πράγματι να αλλάξουν τη ροή μιας σχέσης προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο. Είναι αξιοπρόσεχτο ότι στην έρευνα της Cele Otnes και των συνεργατών της, από τις 150 εμπειρίες αυτών που συμμετείχαν στην έρευνα και που σχετίζονταν με δώρα, το 58% ήταν συναισθηματικά αρνητικές εμπειρίες.

Πώς μας επηρεάζουν τα δώρα
Το σίγουρο είναι ότι όταν κάποιος μας κάνει ένα δώρο, πέρα από την κοινωνική υποχρέωση, το χρησιμοποιεί και ως έμμεσο τρόπο επικοινωνίας. Τα δώρα μας επηρεάζουν γιατί μιλούν στην ψυχή μας, είτε θετικά είτε, κάποιες φορές, αρνητικά. Ένα δώρο μπορεί ξαφνικά να μας φέρει μια επιφώτιση, μια αναπάντεχη συνειδητοποίηση ότι αυτός που κάνει το δώρο επιδιώκει να αναβάσει τη σχέση σε ένα άλλο, θετικότερο και εντονότερο επίπεδο.
Στην αντίθετη πλευρά έχουμε τα δώρα που χαρίζονται με σκοπό τον έλεγχο και τη χειραγώγηση του παραλήπτη, όπως στην περίπτωση μιας δωροεπιταγής που συνοδεύεται από το σημείωμα 'μόλις λάβεις το δώρο σου, επικοινώνησε αμέσως μαζί μου'. Βέβαια, ακόμα χειρότερη είναι η περίπτωση που κάποιος αγνοεί τη φίλη του και είτε ξεχνά είτε συνειδητά αποφασίζει να μην της κάνει κάποιο δώρο.
Αλλά αυτό που μπορεί να έχει τη μεγαλύτερη επιρροή είναι όταν οι άνθρωποι δημιουργούν τις δικές τους 'δωρορουτίνες' και ιεροτελεστίες και χαρίζουν το δώρο τους με έναν ιδιαίτερο τρόπο και με τη σφραγίδα της προσωπικότητάς τους, όπως η δήλωση ότι 'αυτό το δαχτυλίδι από μαστίχα συμβολίζει την ένωσή μας για πάντα'.
Πριν λοιπόν αποφασίσετε για το τι δώρα θα διαλέξετε φέτος για τα αγαπημένα σας πρόσωπα, αναλογιστείτε ποιο είναι το μη λεκτικό μήνυμα που το δώρο σας θα μεταδώσει στον παραλήπτη του.

Η τέχνη της ανταλλαγής δώρων
Ο βασικότερος ίσως λόγος που ανταλλάσσουμε δώρα είναι (ή θα έπρεπε να είναι) η ευχαρίστηση του παραλήπτη, πράγμα που τείνουμε να ξεχνούμε. Έτσι, γνώμονάς μας γίνεται το τι θέλουμε εμείς ή τι αρέσει σε εμάς και δεν υπολογίζουμε τον παραλήπτη του δώρου. Ακόμα και αν η επιλογή του δώρου μας είναι καλοπροαίρετη -αλλά πάντα βάσει των δικών μας επιθυμιών-, μπορεί να προξενήσει ρήξη στις σχέσεις μας.
Στον κατάλογο παραπόνων προς τη συμβία του ενός από τους ασθενείς μου συγκαταλεγόταν και η απογοήτευσή του για ένα χριστουγεννιάτικο δώρο με σετ σφυριών και κατσαβιδιών που του είχε κάνει. Και δεν ήταν τόσο το δώρο που είχε μείνει ως άσχημη ανάμνηση, αλλά ο καβγάς που ακολούθησε εξαιτίας του με καλές προθέσεις μεν αλλά άσχημα επιλεγμένου δώρου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Έλληνες δεν έχουν τελειοποιήσει ακόμα την τέχνη της ανταλλαγής δώρων. Πολλές φορές, ο παραλήπτης ενός δώρου το χαιρετίζει με το επιφώνημα 'μα δεν χρειαζόταν' ή 'δεν ήταν ανάγκη', για να συνεχίσει και να εκθειάσει το πόσο άχρηστο ή υπερβολικό είναι το συγκεκριμένο δώρο για τις ανάγκες του.
Συχνά ξεχνά ότι τα δώρα δεν πρέπει απαραιτήτως να έχουν ένα συγκεκριμένο χρηστικό σκοπό, αλλά αποτελούν μία απρόσμενη πηγή χαράς, κάτι που ο ίδιος δεν θα έπαιρνε για το εαυτό του, αλλά που θα μπορούσε κάλλιστα να απολαύσει, εαν άφηνε κατά μέρος την ψυχολογική αντίστασή του στο καινούριο και διαφορετικό.
Ο κανόνας είναι να δεχόμαστε ένα δώρο με χάρη και αξιοπρέπεια, άσχετα με το πώς νιώθουμε είτε για το δώρο είτε για το άτομο που μας το πρόσφερε. Ακόμα και αν το δώρο θυμίζει περισσότερο παθητική-επιθετική πράξη, όπως για παράδειγμα μια συνδρομή σε γυμναστήριο για κάποιον με μερικά παραπάνω κιλά, οι προθέσεις του δωρητή μπορεί να ήταν καλές.
Ένα απλό 'ευχαριστώ' από καρδιάς είναι πάντα επίκαιρο και ταιριαστό και δείχνει την εκτίμησή μας για το δώρο και αυτόν που μας το χάρισε. Η υποβάθμιση της γενναιοδωρίας του δωρητή με τη γνωστή δήλωση 'μα δεν έπρεπε!' εκφράζει μια αρνητική στάση και αποστασιοποιεί τον παραλήπτη από αυτόν που του χαρίζει το δώρο. Παρ' όλο που αυτή είναι μια συνηθισμένη πρακτική στην ελληνική κουλτούρα, άλλες πολιτισμικές νόρμες θεωρούν ανεπίτρεπτη αυτή την υποβάθμιση.

Η τελευταία λέξη της τεχνολογίας και τα δώρα
Αν γινόταν μια πρόχειρη δημοσκόπηση, καθένας από μας θα είχε να θυμηθεί τουλάχιστον τρία φριχτά δώρα που έλαβε σε διάφορες επετείους (και πιθανότατα θυμάται και ποιος του τα έφερε!). Η τεχνολογία, μέσω του Ιnternet, έρχεται να προτείνει μια λύση σε αυτό το πρόβλημα. Μεγάλα καταστήματα που έχουν διεύθυνση στο Διαδίκτυο προσφέρουν την υπηρεσία 'εγγραφή δώρων' (gift registry), κάτι το οποίο μέχρι τώρα ήταν συνηθισμένο μόνο για μελλόνυμφους.
Στη νέα της μορφή, αυτή η υπηρεσία δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να κάνει μια λίστα με τα δώρα που θα ήθελε να πάρει για τα Χριστούγεννα ή τα γεννέθλιά του. Μαζί με τη λίστα των δώρων που επιθυμεί, ο χρήστης στέλνει και μια λίστα με τα ονόματα και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των συγγενών ή φίλων που ξέρει ότι πρόκειται να του αγοράσουν κάποιο δώρο.
Στη συνέχεια, το κατάστημα στέλνει e-mail στους ενδιαφερόμονους συγγενείς και φίλους, οι οποίοι μαθαίνουν από πρώτο χέρι τι ακριβώς επιθυμεί το αγαπημένο τους πρόσωπο, και, επίσης σημαντικό, εαν κάποιος άλλος έχει ήδη αγοράσει το δώρο από τη συγκεκριμένη λίστα.
Μία από τις πρώτες ερωτήσεις που έρχονται στο νου είναι 'και τι γίνεται αν το άτομο που πρόκειται να αγοράσει το δώρο δεν έχει πρόσβαση στο Ιnternet;'. Την απάντηση έχουν ήδη δώσει οι εταιρείες που σκέφτηκαν ότι αυτό μπορεί να είναι αληθινή τροχοπέδη στις υπηρεσίες που προσφέρουν. Έτσι, μπορεί να λάβουν τη λίστα δώρων και προσώπων που θα ψωνίσουν ηλεκτρονικά, αλλά να ειδοποιήσουν ταχυδρομικά όσα άτομα δεν έχουν ηλεκτρονική διεύθυνση.
Βέβαια, ο αποτελεσματικός αυτός τρόπος για την επιλογή δώρου έχει το μειονέκτημα ότι στερεί τον παραλήπτη του δώρου από τη χαρά της έκπληξης και της οικειότητας που φέρνει ένα καλοδιαλεγμένο δώρο. Από ψυχολογικής πλευράς, είναι λιγότερο φανερό ότι το άτομο που αγοράζει δώρο από μια τέτοια λίστα καταλαβαίνει σε βαθύτερο επίπεδο αυτόν που το έχει παραγγείλει και είναι ο παραλήπτης του δώρου. Αυτή βέβαια είναι και η βαθύτερη σημασία του δώρου, η επαλήθευση της συμβολικής σχέσης ανάμεσα στους ανθρώπους: 'ξέρω τι σου αρέσει και ποιες είναι οι βαθύτερες επιθυμίες σου και σου το προσφέρω'.
Από την άλλη πλευρά, οι ηλεκτρονικές αυτές λίστες δεν αποτελούν παρά μια τεχνολογικά εξελιγμένη μορφή του παραδοσιακού γράμματος προς τον Αϊ-Βασίλη, με τις επιθυμίες των παιδιών για τα χρσιτουγεννιάτικα δώρα τους. Και σίγουρα οι λίστες προς τον Αϊ-Βασίλη δε στέρησαν κανένα παιδάκι από τη χαρά του δώρου και την έκπληξη όταν άνοιγε ανυπόμονα το περιτύλιγμα για να δει το περιεχόμενο του πακέτου.