Εσείς, πόσο ζωτικό χώρο έχετε;

Ο Ζωτικός χώρος στην ψυχολογική μας ζωή

 

Τι κοινό έχουν ο άντρας που λέει στη γυναίκα του «πάω στο γήπεδο με τα παιδιά» κι εννοεί την αντροπαρέα του, η κοπέλα που λέει στο φίλο της «επιτέλους θέλω ν’ ανασάνω, θα βγω με τα κορίτσια» και ο έφηβος που κλείνει με δύναμη την πόρτα του δωματίου του, φροντίζοντας να κρεμάσει απ’ έξω πινακίδες με νεκροκεφαλές που απαγορεύουν την είσοδο;

            Και τα τρία αυτά άτομα διεκδικούν των ζωτικό τους χώρο!  Η έννοια του ζωτικού χώρου δεν περιορίζεται σε ένα χωρικό πλαίσιο, σε ένα ξεχωριστό δωμάτιο, περισσότερα τετραγωνικά όπου μπορεί κανείς να βρεθεί μόνος, αλλά πρόκειται, κυρίως, για μια ψυχολογική έννοια.  Πρόκειται για την ανάγκη του ανθρώπου να έχει έναν δικό του, απαραβίαστο χώρο, πάντα μιλώντας με ψυχολογικούς όρους, μια ψυχική περιοχή στην οποία μπορεί κανείς ανενόχλητα να είναι ο εαυτός του και να την αξιοποιεί όπως ο ίδιος χρειάζεται κάθε φορά 

 

Ζωτικός Χώρος και Πολιτισμικές Διαφορές

Ο ζωτικός μας χώρος είναι λοιπόν μια υποκειμενική έννοια που ξεκινά και οριοθετείται καταρχήν μέσα μας, αλλά επηρεάζεται και από τις πολιτισμικές επιταγές του κάθε λαού.  Για παράδειγμα, οι Έλληνες και, γενικότερα, οι μεσογειακοί και αραβικοί λαοί, έχουν την τάση της εγγύτητας.  Έτσι, σε μια συνομιλία τα δύο άτομα μπορεί να στέκονται ιδιαίτερα κοντά, να αγγίζονται, αλλά, γενικότερα, ν’ αποφεύγουν να κοιταχτούν στα μάτια.  Σε άλλες κουλτούρες όμως, όπως στις βόρειες ευρωπαϊκές ή την αμερικανική, η φυσική εγγύτητα με τον συνομιλητή δεν είναι επιθυμητή και τα άτομα φροντίζουν να βρίσκονται σε απόσταση «ασφαλείας» μεταξύ τους, σε σημείο που αν ο ένας συνομιλητής την παραβιάσει, ο άλλος να κάνει ένα-δυο βήματα πίσω προκειμένου να διατηρήσει την αρχική απόσταση, συνήθως από ένα ως τρισήμισι μέτρα.  Στις ίδιες κουλτούρες το φιλικό άγγιγμα είναι κάτι που δεν είναι ευρέως αποδεκτό μεταξύ απλών γνωστών και οι άνθρωποι το αποφεύγουν.  Αυτή είναι η οριοθέτηση του ζωτικού χώρου του εαυτού στο χώρο και σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους.

 

Η Ψυχολογική Διάσταση του Ζωτικού Χώρου

            Ας περάσουμε όμως στην ψυχολογική διάσταση του ζωτικού χώρου.  Κάθε άτομο έχει την ανάγκη να κατέχει το δικό του νοητό κουβούκλιο γύρω από τη φυσική του ύπαρξη και να μπορεί ν’ απομονώνεται κατά βούληση. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από αυτή την προσωπική του φυσαλίδα που στην ουσία είναι η ελευθερία που απαιτεί κανείς για τον εαυτό του.  Οι επιθυμίες και οι φόβοι, αλλά κυρίως η καλλιέργεια του ποιοί είμαστε συντελείται μέσα σε αυτή την ατομική μας φυσαλίδα.  Έντονα συναισθήματα λύπης, θυμού, εκνευρισμού, εκτός από την εκδήλωσή τους στο περιβάλλον του ατόμου (κάτι το οποίο μπορεί να πάρει αρνητικές διαστάσεις και να επηρεάσει τις σχέσεις του), μπορεί να χρειάζονται έναν δικό τους χώρο εντελώς προσωπικής έκφρασης, έναν χώρο ιδιωτικό και απαραβίαστο από τους άλλους (ακόμα κι όταν αυτοί έχουν καλές προθέσεις).  Η ανάγκη του καθίσει κανείς μόνος του με τον εαυτό του, είτε σε περισυλλογή είτε μυρηκάζοντας κάποιο πρόβλημα, είτε χαλαρώνοντας, μπορεί να είναι εξίσου έντονη με την ανάγκη να ρίξει κανείς μια γροθιά στο μαξιλάρι του ή να φωνάξει την ώρα που κάνει ντους και δεν τον ακούει κανείς, ή να βάλει τα κλάματα μακριά από αδιάκριτα βλέμματα.  Ο ζωτικός χώρος σαν έννοια, λοιπόν, έχει λόγο ύπαρξης στο σπίτι, τη δουλειά, τις σπουδές και τη συναισθηματική μας ζωή.

 

 

Ποια Άτομα Θέλουν να Διατηρούν τις Αποστάσεις από τους Άλλους και Εργασιακός Χώρος

 

            Υπάρχει ένα συγκεκριμένο ψυχολογικό προφίλ που προκαλεί σε ορισμένα άτομα την ιδιαίτερη  ανάγκη να τηρούν τις αποστάσεις, φυσικές, όπως στέκονται στο χώρο, και ψυχολογικές, από τους άλλους.  Τα άτομα αυτά συνήθως έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση και βρίσκονται κάτω από έντονο στρες.  Αλλά και ανταγωνιστικά άτομα που μπαίνουν στη διαδικασία σύγκρισης του εαυτού τους με τον άλλον μπορεί να προτιμήσουν ν’ αποφύγουν τη φυσική και τη συναισθηματική εγγύτητα με το συνομιλητή τους και να διατηρήσουν μια πιο απόμακρη στάση.  Γενικότερα, η προσέγγιση μπορεί να εκληφθεί ως απειλή και επομένως να προκαλέσει στο άτομο την αντίδραση του να αποτραβηχτεί.  Αυτό συμβαίνει συχνά στον εργασιακό χώρο, όπου όλα τα παραπάνω ψυχολογικά χαρακτηριστικά μπορεί να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για την έκφρασή τους και να εντείνονται από πιθανές στρεσογόνες και ανταγωνιστικές συνθήκες εργασίας.

 

Τι Συμβαίνει όταν Παραβιάζεται ο Ζωτικός Χώρος

 

            Από μικρή ηλικία ο άνθρωπος μαθαίνει να απομονώνεται στη φυσαλίδα του για όσο χρειάζεται προκειμένου να ανασυγκροτηθεί και να νιώσει έτοιμος να επιστρέψει στις καθημερινές δραστηριότητες και καθήκοντά του.  Αυτό γίνεται ακόμα και σ’ ένα μικρό σπίτι, γιατί τελικά δεν είναι θέμα χώρου, αλλά θέμα ψυχολογικό.  Ο γονιός πρέπει να μάθει να σέβεται την ανάγκη του παιδιού, που διαγράφεται ιδιαίτερα έντονη στην εφηβική ηλικία, για τέτοιου είδους απομόνωση στην προσωπική του φυσαλίδα.  Ακόμα και αν από φυσικής πλευράς ο χώρος αυτός είναι ένα μικροσκοπικό εφηβικό δωμάτιο, διακοσμημένο σύμφωνα με τα γούστα του εφήβου και όχι βάσει της γονεϊκής λογοκρισίας, ή αν πρόκειται για το χώρο του κρεβατιού του (σε περίπτωση που μοιράζεται το δωμάτιο) με απομόνωση μέσω των ακουστικών του CD player του, η ψυχική διαδικασία που συντελείται είναι κεφαλαιώδης.  Η ανάγκη αυτή του να κλειστεί κανείς στο κουκούλι του για να επεξεργαστεί βασικά ζητήματα που σχετίζονται με τον εαυτό και την ταυτότητα εκφράζεται στην εφηβεία με τα απαγορευτικά σήματα που κολλάνε οι έφηβοι στην πόρτα του δωματίου τους και με την αμείλικτη περιφρούρηση του προσωπικού τους χώρου.  Αν δε μάθει κανείς την έννοια του ζωτικού χώρου από σχετικά μικρή ηλικία, δεν θα ξέρει στη συνέχεια πώς να τον διεκδικήσει, πράγμα που οδηγεί σε προσωπικές και διαπροσωπικές δυσκολίες.

            Οι παραβάσεις του ζωτικού χώρου σε όλες τις ηλικίες δημιουργούν σύγχυση, άγχος, στρες, αλλά και καυγάδες.  Επίσης εμφανίζονται ψυχοχωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι και γαστρεντερικά προβλήματα.  Η έλλειψη ζωτικού χώρου σε μια σχέση συνεπάγεται μη εξασφάλιση όλων αυτών που ο άνθρωπος θεωρεί απαραίτητα κι επομένως το άτομο υποφέρει και μαζί μ’ αυτό και η σχέση του.